Bantu Steve Biko: Afrikalı Bir Dava Adamı

Güney Afrika denince akla ilk olarak efsane lider Nelson Mandela gelir; ancak Güney Afrikalılar arasında en az Mandela kadar bilinen ve hala daha yüreklerinde yaşattıkları bir lider daha var: Bantu Steve Biko…

Genç yaşta Güney Afrika’nın Martin Luther King’i olmayı başaran Biko, Güney Afrika’nın bağımsızlık mücadelesinin yol haritası olan Siyah Bilinci Hareketi’ne öncülük etmiş ve 1977’de henüz 31 yaşında iken maruz kaldığı işkence sonucu hücrede ölürken bile bu hareket için uğraş vermiştir. Bu çalışmada Türkiye’de hakkında çok fazla bilgi sahibi olunmayan; ancak 1948’den 1993’e kadar Apartheid rejimi (1) ile yönetilen Güney Afrika’nın sosyo-politik dönüşüm sürecini anlamak isteyenler için önemli bir isim olan Bantu Steve Biko incelenmiştir.

Hayatının İlk Yılları
Biko, bugün Doğu Cape Eyaleti olarak adlandırılan King William’s Town’da 18 Kasım 1946’da Matthew Mzingaye ve Alice Nokuzola Mamcethe Biko’nun üçüncü çocuğu olarak doğmuştur. (2) Oldukça fakir bir ailede doğan ve zor şartlar altında büyüyen Biko, daha çocukluğunda apartheid rejiminin yol açmış olduğu sosyal dengesizliklere şahit olmuş ve bu sebepten her daim Apartheid karşıtı platformlarda yer almıştır. Öyle ki, henüz lise çağında bile defalarca kez polis şiddetine maruz kalmış ve bu yüzden liseden atılmıştır. Daha sonra Mariannhil’deki St. Francis College’a kaydolmuş ve burada bir süre uslu durduktan (!) sonra 1966’da mezun olmuştur. (3) Aynı yıl, the University of Natal Medical School’a bağlı siyahlar için tahsis edilmiş olan St. Francis College’da Tıp öğrenimine başlamıştır.

NUSAS ve SASO
Üniversite hayatı boyunca da anti-Apartheid hareketlerde yer alan ve buna yönelik mücadelede bulunan Biko’nun katıldığı ilk topluluk Güney Afrika Ulusal Öğrenci Birliği (National Union of South African Students/ NUSAS) olmuştur. 1924 yılında kurulan NUSAS, siyah beyaz demeden tüm Güney Afrikalı öğrencileri bir araya getirerek onların haklarını korumaya çalışan bir topluluk iken (4) zaman içerisinde hedeflerde sapma gösterince 1968’te Biko önderliğindeki bir grup öğrenci Güney Afrikalı Öğrenciler Organizasyonu’nu (South African Students’ Organization/ SASO) kurmuştur. Kuruluş sebebi olarak NUSAS içerisindeki beyaz üstünlüğünü gösteren Biko, 1969’da SASO’nun başına geçtiğinde ise Frank Talk müstear ismiyle I Write What I Like (İstediğimi Yazarım) başlıklı yazılarına da başlamıştır. Biko, bu yazılarında statükoya karşı yazılar yazmış ve aşağıda incelenen Siyah Bilinci Hareketi’nin temellerini atmıştır. (5) SASO’yu bir mücadele grubu olarak planlayan Biko, Apartheid rejiminin giderek artan baskısı sonucu 1973’de de rejime muhalif eylemlerinden ötürü siyasi yasaklı durumuna gelmiştir. Siyasi yasaklı olmasına rağmen bu dönemde Siyahlar Kongresi’nin Onursal Başkanlığına seçilmiştir.

Siyah Bilinci: Sen Siyahsın, Siyah Olmalısın!
Biko’ya göre tarihleri aşağılanmış, kültürleri parçalanmış, kendilerinden utanan, beyazlara hayranlık duyan, beyaz gibi olmak isteyen ama bunu bir türlü becermeyen, pısırık, yılgın olan siyahlar için yapabilecek tek şey, Apartheid rejiminin yıkılması ve eşitlikçi bir toplum kurulmasıdır. Ancak bunu gerçekleştirmek için öncelikle bu şahsiyetini kaybetmiş siyah insanın ayağa kalkması, özsaygısını ve onurunu kazanması, tarihiyle, kültürüyle, vücuduyla gurur duymaya, kendini sevmeye başlaması gerekmektedir. İşte Biko’nun önderliğindeki Siyah Bilinci Hareketi’nin amacı siyahlara bu gurur ve cesareti aşılamak olmuştur. Bu açıdan, Siyah Bilinci ABD’de Martin Luther King’in önderlik ettiği Siyah Gücü hareketiyle de paralellik göstermiştir. Bu paralelliğe, Eldridge Cleaver’in “eğer çözümün bir parçası değilsen, o halde sorunun bir parçasısın…” sözü bir slogan olarak kullanılması ve bu düşünce etrafında bir mücadele grubu olarak SASO’nun oluşturulması örnek gösterilebilir.
Ayrıca, Siyah olmanın utanılacak bir şey olmadığını vurgulayan Biko, Hintlilerin de toplum içerisinde hor görüldüğünü belirtir. Bu durumda daima göz önünde bulundurulması gereken hususları şu şekilde sıralar:
• Zulmün aynı sistem tarafından geldiği unutulmamalı,
• Ezilmenin ve katmanlara ayrılışın kasıtlı olduğu,
• Çözüm yolunda halkın dikkatinin çekilmesi gerektiği,
• Ruhun bu işe adanması.

Ölümü
18 Ağustos 1977’de olağan dışı hareketlerinden ötürü rejim destekçisi polisler tarafından sorgulanan ve bu sorgular sırasında ciddi anlamda işkence görmüş olan Biko, kısa zaman sonra 11 Eylül 1977’de Pretoria’ya sevk edilmiş ve bir gün sonra 12 Eylül 1977’de Güney Afrika’nın bağımsızlık yolunda aç ve çıplak bir şekilde ölmüştür. Her ne kadar resmi kaynaklar onun açlık grevi sonucu olduğunu söylese de 1997’de yeniden açılan davada o dönemde görev yapan beş yetkili Biko’ya uyguladıkları zulmü itiraf etmişlerdir. (7)

Matsamela Manaka’ya göre, Siyah Bilinci Hareketi’nin öncülüğü kadar bir akademisyen, entelektüel, siyasetçi ve tüm Güney Afrikalılar için dost olan Biko’nun (8) fikirleri hala daha canlılığını korumaktadır. Bunun en önemli sebebi post-apartheid döneminde beyazlar ve siyahlar arasındaki ekonomik eşitsizliklerin devam etmesidir. Hiç kuşkusuz küresel düzeyde siyah ve beyaz arasındaki çarpıcı yapısal ve psikolojik eşitsizlik sürdükçe, Biko ve benzeri düşünürlere olan ilgili de devam edecektir.

Referanslar ve Dipnotlar
1. Apartheid rejimi, 1948-1994 arasında Ulusal Parti Hükümeti tarafından uygulanan aşırı baskıcı ve ırkçı yönetimin adıdır. Halkın çoğunluğu siyah olmasına rağmen yıllarca baskı ve şiddet kullanılarak beyazlar tarafından yönetilmiştir.
2. http://sbf.org.za/steve-biko.php (erişim tarihi: 12.02.2014)
3. http://www.biography.com/people/steve-biko-38884 (erişim tarihi: 12.02.2014)
4. http://www.sahistory.org.za/topic/national-union-south-african-students-nusas (erişim tarihi: 12.02.2014)
5. Bu yazıların bir kısmı Barış Ünlü tarafında toplanmış ve Onur Eylül Kara tarafından Türkçeye çevrilmiş ve 2014 yılında Dipnot Yayınları tarafından basılmıştır.
6. http://www.biography.com/people/steve-biko-38884 (erişim tarihi: 12.02.2014)
7. http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/37448.stm (erişim tarihi: 12.02.2014)
8. Ciraj Shadid Rassool: “The Individual, Auto/biography and History in South Africa”, University of the Western Cape, 2004, sayfa: 200
Bantu Steve Biko ile ilgili kitaplar ve derlemeler:
 Aelred Stubbs “Steve Biko: I Write What I Like”, University of Chicago Press, 2002.
 Andile Mngxitama, Amanda Alexander, Nigel Gibson: “Biko Lives!: Contesting the Legacies of Steve Biko”, Palgrave Macmillan, 2008Donald Woods: “Biko”, Paddington Press, 1978.
 Barış Ünlü: “Steve Biko: Siyah Bilinci”, Dipnot Yayınları, 2014.
 Barney Pityana, “Bounds of Possibility: The Legacy of Steve Biko and Black Consciousness”, Zed Books, 1991.
 Lindy Wilson: “Steve Biko”, Ohio University Press & Swallow Press, 2012.
 Robin Malan: “The Essential Guide to Steve Biko, David Philip”, Mayibuye Books ve University of the Western Cape, 1999.
 Xolela Mangcu: “Biko – A Biography”, Tafelberg, 2013.